In mijn nieuwe reeks Fataal of Vitaal in teams wil ik vast beginnen met Vals Spel. Dit onderwerp kun je ook doortrekken naar organisaties, maar dat wordt voor deze reeks misschien te ingewikkeld. De basis hiervan is dat er binnen teams nogal wat 'afspeelt'. Er worden namelijk nogal wat spelletjes gespeeld. De term spelletjes ontleen ik hierbij eigenlijk niet zozeer aan het spreekwoordelijke 'spelletje spelen', maar aan de theorie van Eric Berne, ofwel de Transactionele Analyse. Berne beschrijft een Spel (met hoofdletter S) als een reeks complementaire transacties met bijbedoelingen, die leidt tot een voorspelbaar resultaat dat schade aanricht.
Dat Spel spelen staat vaak niet in het bedrijfsplan of prominent op de website bij de lijst met kernkwaliteiten. Bedrijven afficheren zich daar liever niet mee, terwijl het er wel is..... (lees ook Orgenogram van een Organisatie). Als team -en organiastiecoach krijg ik (en jij misschien) ermee te maken. Want dat is namelijk wat er speelt buiten de geschreven wetten van het systeem. "Het staat niet in het handboek personeel" zeg ik vaak. Maar als ik wat voorbeelden noteer, dan herken je het waarschijnlijk vast wel. Piet Weisfelt schrijft hier prachtig over in zijn boek De Bestemming van het Systeem:
Etiketteren: men krijgt een beeld van de ander en niemand zal dit beeld meer kunnen veranderen. Dat beeldvorming of 'kleuring' keihard werkt en vooral hardnekkig is heb je misschien zelf ook 's moeten ervaren en ik ken het ook. Je ziet het nu ook in de politieke arena, waar één foutje fataal kan zijn (zie de aflevering Altijd Wat (17 april) van Rob Wijnberg, hoofdredacteur van NRCNEXT, hij noemt het Mediareductie*).
Wees ze voor: de ander wordt als bedreigend afgeschilderd en deze veronderstelde bedreiging rechtvaardigt vervolgens ieder handelen. Ook deze spelvorm heb ik 's aan den lijve ervaren. Niet leuk en pijnlijk, de grond zakt onder je voeten weg..... Stel je voor dat een collega er voor zorgt dat er vooral over jou wordt gesproken en zijn of haar eigen rol en aandeel 'onzichtbaar maakt'. Dat dit vervolgens ook door de leiding wordt toegelaten maakt dat zelfs dit spelgedrag wordt beloond...en daarmee in stand wordt gelaten (lees ook de nieuwe serie Roddelaars Ontmaskerd).
Als je niet uitkijkt: een variant op het voorgaande waardoor de betrokkenen angstig worden en passief blijven. In voornoemde geval waarbij navraag werd gedaan werd de betrokkene zeer boos en schoot vol verwijt, liep daarmee naar de leiding en... kreeg gelijk...., de volgende keer dus beter uitkijken....
Likken en Trappen: de acties die men onderneemt om zichzelf veilig te stellen, ook als dit ten koste gaat van de medeleden. Deze sluit aan bij het Spel Wees ze voor. Als likken naar boven helpt en trappen naar de zijkant of naar beneden helpt in een systeem, dan is voorspelbaar dat dit ergens in de tijd fataal wordt. Altijd zal iemand of meerderen daarvan slachtoffer worden.
Ik volg alleen maar een bevel: rechtvaardiging van wangedrag en verlies van autonomie. Deze behoeft niet veel toelichting...
Als je dit leest en je doorziet Het Vals Spel, dan zie je ook de mogelijkheden om van fataal naar vitaal te groeien. Hierover later meer...
Kijk eerst eens goed rond vandaag...welke Spelletjes zie jij? Wil je reageren? Stuur me dan bericht via 3dmens@gmail.com.
* mediareductie: het volledig reduceren van een persoon (in de media) tot één moment, een uitglijder, een fout. Dat beeld wordt vaak herhaald en de betrokken persoon wordt daarop telkens aangesproken, waardoor het beeld blijft. Wat iemand vòòr dat moment of erna heeft gedaan krijgt geen aandacht.
(bron plaatje ontleend van Museum Boerhaave)
(bron oa. P. Weisfelt, de bestemming van het systeem, 15.3.8)
